Elektrolity – dlaczego są takie ważne? Jak poziom elektrolitów wpływa na napięcie mięśni?

Problem wzmożonego napięcia mięśni to zjawisko bardzo powszechne, leżące u podstaw wielu zespołów bólowych. Spędza on sen z powiek zarówno pacjentom jak i terapeutom. Przyczyn wzmożonego napięcia mięśni może być bardzo wiele – choroby neurologiczne, stany przeciążeniowe, zaburzenia postawy ciała czy stres.  Zwiększone napięcie spoczynkowe mięśni może być również spowodowane zaburzeniami gospodarki elektrolitowej w naszym organizmie. W tym artykule scharakteryzuję przyczyny i konsekwencje zaburzeń poziomu elektrolitów w organizmie, a także omówię w jaki sposób rzutuje to na napięcie mięśniowe.

Magnez, wapń, sód i potas – najważniejsze elektrolity

Za najważniejsze elektrolity występujące w naszym organizmie z pewnością uznać możemy magnez, wapń, sód oraz potas. Pełnią one w ustroju człowieka wiele ważnych zadań. Wszelkie nieprawidłowości w obrębie gospodarki elektrolitowej mogą skutkować zmianami potencjałów elektrycznych błon komórkowych, a w konsekwencji zaburzeniami przewodnictwa nerwowego.

Nieprawidłowe stężenie kluczowych jonów może wywoływać wiele objawów chorobowych, włącznie z bólami, „kurczami” i wzmożonym napięciem spoczynkowym mięśni.

Najczęstsze przyczyny zaburzeń elektrolitowych

Nieprawidłowe stężenie elektrolitów we krwi może być wynikiem różnych patologii. Za najważniejsze przyczyny zaburzeń elektrolitowych możemy uznać:i

• niewłaściwa dieta
• niedostateczne spożycie wody bogatej w elektrolity
• odwodnienie w wyniku biegunki, wymiotów, wzmożonej aktywności fizycznej
• przyjmowanie niektórych leków, np. diuretyki
• zaburzenia hormonalne
• zaburzenia wchłaniania
• nadmierne spożycie kawy, herbaty, alkoholu

Poniżej przedstawię charakterystykę najważniejszych elektrolitów oraz przyczyny i główne skutki ich ich nieprawidłowego stężenia we krwi.

Wapń

Wapń jest głównym pierwiastkiem wchodzącym w skład kości. Ponadto odpowiada za prawidłowy przebieg krzepnięcia krwi. Reguluje również proces przewodnictwa nerwowego i kurczliwości mięśni. Poziom wapnia w organizmie regulowany jest przez kalcytoninę i parathormon – hormony produkowane przez przytarczyce. Zaburzenia pracy wewnątrzwydzielniczej tych gruczołów mogą prowadzić do nieprawidłowości i powodować stany chorobowe, np. tężyczkę.

Obniżony poziom wapnia we krwi – hipokalcemia

Głównymi przyczynami hipokalcemii są nieprawidłowa dieta (zbyt mała podaż wapnia w diecie), zaburzenia wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym, utrata wapnia z moczem w przebiegu chorób nerek lub przyjmowania leków (diuretyki pętlowe, np., furosemid), oraz niedobór witaminy D.

Do objawów hipokalcemii zaliczamy:

• drętwienie, kurcze mięśni, napad tężyczkowy
• światłowstręt i dwojenie (podwójne widzenie)
• bóle głowy, bóle brzucha

Podwyższony poziom wapnia we krwi – hiperkalcemia

Przyczyną zwiększenia stężenia wapnia we krwi może być nadczynność przytarczyc spowodowana obecnością gruczolaka przytarczyc (łagodny nowotwór przytarczyc), co skutkuje zwiększonym wydzielaniem parathormonu (zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i powoduje uwalnianie wapnia z kości do krwi) Do innych przyczyn hiperkalcemii możemy zaliczyć obecność niektórych nowotworów złośliwych (m.in. piersi, płuc, nadnerczy) oraz przerzuty do kości (guz nowotworowy powoduje rozpad kości i uwalnianie wapnia do krwi), jak również zażywanie leków zawierających związki wapnia.

Objawami hiperkalcemii są:

• nadciśnienie tętnicze – tachykardia (przyspieszona akcja serca), arytmia
• zaburzenia pracy nerek i wątroby – kamica nerkowa,kamica żółciowa
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego – nudności, wymioty

Zalecane stężenie: 2,25–2,75 mmol/l

Magnez

Magnez, podobnie jak wapń – jest pierwiastkiem wchodzącym w skład tkanki kostnej. Odpowiada również za procesy krzepnięcia krwi, kurczliwość mięśni, przewodnictwo nerwowe, a także katalizuje wiele procesów chemicznych w organizmie.

Obniżony poziom magnezu we krwi (hipomagnezemia)

Do obniżenia stężenia jonów magnezu we krwi dochodzi na skutek stosowania diety ubogiej w ten pierwiastek, zaburzeń wchłaniania w przewodzie pokarmowym, chorób nerek, zatrucia witaminą D. Spadek zawartości magnezu może wynikać również ze stosowania niektórych leków takich jak diuretyki, np. furosemid, leki zobojętniające soki żołądkowe, np. pantoprazol.

Objawami hipomagnezemii są:

• kołatanie serca
• podwyższone ciśnienie krwi
• kurcze mięśni, podniesione napięcie spoczynkowe mięśni
• rżenie mięśni kończyn, języka, gałki ocznej itp.
• pogorszenie nastroju, nerwowość

Podwyższony poziom magnezu we krwi – hipermagnezemia

Wysoki poziom magnezu we krwi może towarzyszyć stanom zapalnym w obrębie jelit (zwiększone wchłanianie), nadczynności tarczycy oraz niedoczynności kory nadnerczy. Przyczyną takiego stanu może być również zażywanie leków i suplementów bogatych w magnez.

Objawami hipermagneazemii mogą być:

• obniżone ciśnienie tętnicze
• osłabienie i obniżenie napięcia mięśn
• zaparcia

Zalecane stężenie: 0,65–1,2 mmol/l

Sód

Sód to jeden z ważniejszych pierwiastków naszego ustroju – jego zawartość w ciele dorosłej osoby sięga blisko 100 g. Stanowi on podstawowy jon dodatni (kation) osocza krwi. Jego najważniejszym zadaniem jest zapewnienie odpowiedniej ilości płynów ustrojowych, a także wynikająca z tego stabilizacja odpowiedniego ciśnienia tętniczego krwi. Ponadtobierze udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej ustroju – utrzymanie odpowiedniego pH. Sód odpowiada również za prawidłowe przewodnictwo nerwowe i utrzymanie odpowiedniego napięcia mięśni – również mięśniówki serca.

Obniżony poziom sodu – (hiponatremia)

Do głównych przyczyn niedoboru sodu zaliczyć możemy nadmierną utratę wody bogatej w sód w wyniku zwiększonej potliwości, wymiotów, biegunki, niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy, niewydolność nerek, serca, marskość wątroby

Objawy niedoboru sodu (hiponatremia):

• ból głowy
• zaburzenia snu
• drgawki
• zaburzenia orientacji, problemy z mową
• w skrajnej hiponatremii obrzęk mózgu zagrażający życiu

Podwyższony poziom sodu we krwi (hiponatremia)

Nadmiar sodu w surowicy może być wynikiem różnych schorzeń, wśród których warto wymienić nadczynność tarczycy, choroby przebiegające z gorączką, nadmierna potliwość, odwodnienie w wyniku wymiotów czy biegunki. Powodem takiego stanu może być również zwiększone spożycie pokarmów bogatych w sód – sól kuchenną, przy jednoczesnym niedostatecznym spożywaniu wody.

Objawy nadmiaru sodu (hipernatremia):

• zwiększona pobudliwość układu nerwowego
• wzrost napięcia mięśni, skurcze, drgawki
• obrzęki w obrębie kończyn dolnych
• zaburzenia orientacji, omamy wzrokowe, słuchowe itp.

Zalecane stężenie sodu: 135–145 mmol/l

Potas

Potas jest pierwiastkiem o kluczowy mznaczeniu dla organizmu człowieka. Razem ze wspomnianym wyżej sodem Bierzy udział w tworzeniu „pompy sodowo-potasowej”, odpowiada za prawidłowe przewodnictwo nerwowe, a także odpowiada za zjawisko kurczliwości mięśni,zarówno szkieletowych jak i mięśniówki serca.

Obniżony poziom potasu (hipokaliemia)

Do obniżenia stężenia potasu we krwi, podobnie jak w przypadku wcześniej wymienionych minerałów, przyczynia się nieprawidłowa dieta uboga w potas, niedożywienie, choroby nerek i przyjmowanie leków z grupy diuretyków, np. Furosemid. Ponadto zażywanie dużych ilości insuliny, przyjmowanie leków przeciwastmatycznych z grupy betamimetyków (saltubatol, leków sterydowych czy picie dużych ilości kawy może powodować napływ potasu z krwi do komórek, jednocześnie zmniejszając jego stężenie w osoczu.

Objawy hipokaliemii

• nieprawidłowa praca serca, kołatanie serca
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi
• kurcze, bolesność, podwyższone napięcie spoczynkowe mięśni

Podwyższony poziom potasu (hiperkaliemia)

Do podwyższenia zawartości potasu we krwi dochodzić może w przebieug chorób nerek, na skutek których utrudnione jest wydalanie nadmiaru potasu z organizmu. Innym powodem może być obniżony poziom aldosteronu – hormonu nadnerczy, który odpowiada za utrzymanie odpowiedniego poziomu potasu. Podwyższony poziom tego pierwiastka może towarzyszyć również cukrzycy typu I, ponieważ insulina bierze udział w transporcie potasu z krwi do komórek.

Objawy hiperkaliemii

• arytmia
• spowolnienie tętna (bradykardia)
• ból zamostkowy
• bóle mięśni
• nudności, zawroty głowy

Zalecane stężenie: 3,5–5,1 mmol/l

Jak elektrolity wpływają na napięcie mięśni – podsumowanie

Nieprawidłowy poziom elektrolitów w surowicy krwi może być przyczyną bardzo wielu zaburzeń, które w skrajnych sytuacjach zagrażają nawet naszemu życiu. Cztery opisane wyżej pierwiastki bez wątpienia pełnią kluczową rolę w organizmie człowieka, regulując liczne procesy metaboliczne  i funkcje życiowe.

Jak wspomniałem na początku, nieodpowiedni poziom elektrolitów może być również przyczyną wzmożonego napięcia spoczynkowego, podwyższonej reaktywności i bolesności mięśni. Raz jeszcze przypomnę, co może leżeć u podstaw takich zaburzeń.

• obniżony poziom wapnia – hipokalcemia
• obniżony poziom magnezu – hipomagnezemia
• podwyższony poziom sodu – hipernatremia
• obniżony poziom potasu – hipokaliemia

Niezmiernie ważne w procesie terapii zespołów bólowych mięśni jest poszerzenie wywiadu i przeprowadzenie diagnostyki laboratoryjnej w celu wykluczenia nieprawidłowości w gospodarce elektrolitowej naszego organizmu. Doświadczenie pokazuje, że wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy z istnienia problemu, a ich świadomość w kontekście ewentualnych konsekwencji nie jest wystarczająca.

Jeśli cierpisz z powodu bólu mięśni lub zauważasz u siebie któryś z wymienionych wcześniej objawów, polecam przeprowadzić badania, które pozwolą ocenić, czy zawartość elektrolitów we krwi  mieści się w zalecanych normach.Niedużym kosztem można w ten sposób wykluczyć lub potwierdzić pewne nieprawidłowości i oszczędzić sobie problemów w przyszłości.